انواع مختلف مصاحبه

براي مصاحبه، انواع مختلفي قائل شده اند كه در شكل گسترده و تفصيلي آن مي توان از مصاحبة شفاهي، كتبي، گسترده (در سطح)، عمقي، مصاحبة هدايت شده، مصاحبة آزاد مصاحبة تفسير، مصاحبة خبري (يا تلفيقي از اين دو) مصاحبة باز، مصاحبة بسته، مصاحبة مطبوعاتي، راديويي و تلويزيوني ياد كرد و مجموعه اين ها را مي توان در سه طيف (مصاحبة خبري، مصاحبة فردي و مصاحبة گروهي) جمع بندي كرد. مصاحبة شفاهي همچنان كه از نامش پيدا است، مصاحبه اي است كه توسط مصاحبه گر به صورت طرح سؤال مستقيم از مصاحبه كننده و گرفتن پاسخ هاي مستقيم از او و به صورت شفاهي انجام مي گيرد. مصاحبه شفاهي ازكتبي معمولاً زنده تر، داغ تر و روزتر است و غالب مصاحبه هاي خبرساز به اين شكل صورت مي گيرد. مصاحبه كتبي آن است كه يا مصاحبه شونده ناگزير است به پرسش نامه اي كه به او داده مي شود به طور كتبي پاسخ گويد و يا اين كه ابتدا ليست سؤالات را به صورت كتبي از مصاحبه گر مي گيرد و پس از مدت زماني كه غالباً كم و زيادش دست خود اوست به سؤالات آن هم سؤالاتي كه خودش مي خواهد پاسخ مي دهد و در اكثر موارد اين پاسخ ها ناقض و نارساست و اين يكي از مشكلات اساسي روز در انجام مصاحبه هاي مطبوعاتي با شخصيت ها و مقامات است. چرا كه در شكل شفاهي، هم سؤالات جديد بر حسب مورد قابل طرح است و هم پاسخ ها مستقيم تر است و مصاحبة شونده نمي تواند از پاسخگويي طفره برود، اما در شكل كتبي، اختيار كار بيشتر در دست مصاحبه شونده است.
مصاحبه گسترده نيز همچنان كه از نامش پيداست بيشتر در سطح به مسائل مختلف مي پردازد و گرچه ممكن است سؤالات متعددي نيز درآن مطرح شود اما هدف، ريشه يابي و بررسي علت ومعلول در زمينه موضوع مورد مصاحبه نيست ولي درمصاحبه عمقي، برعكس، ريشه يابي ها وكشف زواياي ناشناخته و پنهان يك موضوع، مد نظر است. در مصاحبه هدايت شده معمولاً هم سؤال و هم جواب معطوف به زمينه و موضوع خاصي است و سؤالات در جهت از پيش تعيين شده سير مي كند و بالطبع پاسخ ها هم به همين ترتيب در اين جهت پيش مي رود.
اما درمصاحبه آزاد، پرسشگر مي تواند درباره مسائل و موضوعات مختلف، سؤالات متعددي را مطرح كند و پاسخ هاي لازم را بگيرد و اين معمولاً از قبل بين مصاحبه گر و مصاحبه شونده تعيين مي شود كه آيا او بايد فقط در زمينه مسأله خاصي سؤال كند و پاسخ بگيرد يا مي تواند يك مجموعه سؤال را از مسائل مختلفي كه مي داند مصاحبه شونده درباره آن اطلاعاتي دارد مطرح نمايد و اين به خواست مصاحبه كننده، اجابت مصاحبه شونده واقتضاي خودموضوع بر مي گردد، اما غالب مصاحبه شونده ها مصاحبه هدايت شده را ترجيح مي دهند، زيرا مي توانند از پيش خود را براي آن آماده سازند و حدود سؤالات را حدس بزنند اما در مصاحبه آزاد چنين امكاني كمتر وجود دارد. نوع ديگري از مصاحبه هم هست كه مصاحبه بسته خوانده مي شود. مصاحبه بسته، مصاحبه اي است كه پاسخ سؤالاتش فقط (آري يا نه) است و مصاحبه شونده حق و امكان توضيح بيشتر را ندارد و اصلاً چيزي بيشتر از اين از او خواسته نمي شود. اما در مصاحبة (باز) مصاحبه شونده مختار است كه به سؤالات مطرح شده به هر شكل كه مي خواهد پاسخ دهد.
در مورد مصاحبه مطبوعاتي، راديويي و تلويزيوني و تفاوت ويژگي هاي هركدام با ديگري به طور مستقل و در مبحث ديگري صحبت خواهيم كرد. اما به طوركلي مي توان انواع اين مصاحبه ها را تحت سه عنوان (خبري، فردي و گروهي)، خلاصه كرد كه در مصاحبه خبري، هدف اصلي به دست آوردن، استخراج و اعلام خبري است كه از مصاحبة خبري به دست مي آيد، در مصاحبة فردي، سؤالات با شخص بخصوص و با هدف مشخصي در ميان گذاشته مي شود و در مصاحبة گروهي، بيشتر، هدف نظرخواهي از يك يا چند گروه است كه ممكن است به صورت اتفاقي صورت گيرد يا به شكل انتخابي و با تعيين ويژگي هاي گروه مورد مصاحبه كه همچنان كه گفته شد عمدتاً هدف در اين قبيل مصاحبه ها نظرخواهي عمومي درباره يك موضوع يا حادثه بخصوص است.

چند نوع مصاحبه ديگر

به انواع مصاحبه هايي كه گفته شد مي توان مصاحبه با شهود عيني، مصاحبه مستند دربارة حوادث تاريخي و مصاحبة تلفني را نيز اضافه كرد.
مصاحبه با شهود عيني بيشتر در موقع بروز حوادث رويدادهاي حاد و خبرساز صورت مي گيرد، زيرا هيچ مدرك و سند ديگري كه لااقل در اسرع وقت قابل دسترسي باشد وجود ندارد.
بنابراين شهود عيني مي توانند يكي از منابع عمدة خبري ما باشند و درنتيجه مصاحبه با آنان در جاي خود ضرورت پيدا مي كند. البته بايد از صحت ادعاها و گفته هاي شهود عيني نيز اطمينان حاصل كرد.
مصاحبه مستند درباره حوادث تاريخي نيز براي آگاهي از رويدادهاي تاريخي مهم كه احياناً كمتر ثبت و ضبط شده و اطلاعات درباره آنها كم است با اشخاصي كه در متن و بطن ماجرا بوده اند يا مطالعات و آگاهي هاي خاصي در اين زمينه دارند صورت مي گيرد.
مثلاً فرض كنيد دربارة حوادث دوران مشروطه، بعضي شخصيت ها مي توانند خود تاريخ متحرك مجسم آن دوران باشند و مصاحبه با آنها، برگ هاي تازه اي را به تاريخ اين مقطع از زمان ما بيافزايد.
مصاحبه تلفني نيز معمولاً در مواقع تنگي وقت و براي اطلاع سريع از يك مسأله بخصوص صورت مي گيرد و گاه نيز به دليل دور از دسترس بودن مصاحبه شونده، مصاحبه تلفني، سريع ترين و عملي ترين راه انجام مصاحبه است و امروز اين نوع مصاحبه در مطبوعات و ساير رسانه هاي گروهي به دليل سهولت و سرعت آن حتي الامكان مورد استفاده قرار مي گيرد و به سرعت جاي خود را در ميان انواع مصاحبه ها باز مي كند، اما همچنان كه در ابتداي جزوه گفته شد به دليل فرار اغلب مسئولان و مقامات از انجام مصاحبه، اين كار در كشور ما بخصوص در اين دوران، بسيار دشوار و در پاره اي موارد غير ممكن شده است.