خصوصیات عمده گزارش و گزارش نويس

براي گزارش و گزارش نويس خصايص ويژه اي ذكر مي شود كه اگر اين خصايص وجود داشته باشد و يا توسط گزارش نويس رعايت شود مي تواند هم جاذبه هاي كار را بالا ببرد و هم در انتقال تفهيم مطالب به خواننده كمك كند و به طور كلي وظيفه و رسالتي را كه به عهده گزارش گذاشته شده به بهترين وجهي ايفا كند.
براي آن كه يك گزارش درست و اصولي نوشته شود، تأثير و جاذبه داشته باشد و از ويژگي هاي لازم برخوردار باشد و در عين حال گزارشگر بتواند با تسلط بيشتر كار خود را پيش ببرد بايد داراي يك محور اصلي باشد و گزارشگر پيش از دست زدن به نوشتن گزارش بايد يك تصوير كلي از موضوع و گزارش در ذهن خود ترسيم كند و اطلاعات و مواد خام كسب شده به خدمت القاي هر چه بهتر و دقيق تر اين تصوير كلي گرفته شود. گزارش در عين پرداختن به مسائل و جنبه هاي مختلف مربوط به موضوع خود، بايستي وحدت داشته باشد و گزارشگر به كمك تخّيل و ذهن خلاق و پوياي خود واقعيت ها را خواه جريان يك حادثه باشد يا بيان يك مسأله اجتماعي، زنده كند و ابعاد مختلف آن را بشكافد و به صورتي قابل استفاده در اختيار خواننده قرار دهد بنابراين هم چنان كه در جاي جاي اين مبحث اشاره شده گزارشگر بايد در تشريح، توصيف و تجسم موضوع، تسلط و خبرگي كافي داشته باشد و ابتكارها و خلاقيت هاي شخصي خود را در ارائه آن به كار گيرد.

از جمله ويژگي هاي گزارش، رعايت اصل تناسب است. تناسب در اين جا به معني در نظر گرفتن رابطه كمي و كيفي گزارش از نظر حجم مطلب، ميزان توصيف، ذكر جزييات، نحوه و ميزان استفاده از مصاحبه ها، مشاهدات، اطلاعات جمع آوري شده و تلفيق آنها با هم است. ميزان تسلط و آشنايي گزارشگر با تكنيك هاي گزارش نويسي، سلطه و احاطه نويسنده بر موضوع گزارش، واقعيات اجتماعي، در نظر گرفتن خواست ها و نيازهاي خوانندگان و در عين حال سليقه و ديد درست گزارشگر نسبت به گزارش و نوع حجم مواد خام تهيه شده، سهم اجزاي آن تناسب را تعيين مي كند. مثلاً ذكر جزييات در گزارش تا جايي ضروري است كه موضوعات اصلي مورد نظر در گزارش را تحت الشعاع قرار ندهد.
در هر حال ذكر اين نكته لازم است كه عدم رعايت اصل تناسب در گزارش، آن را خسته كننده و ملال آور و فاقد ارزش هاي هنري مي سازد و گاه حتي باعث مي شود كه موضوع اصلي يا پاره اي مسائل مهم از قلم بيافتد. به طور كلي تداوم و ارتباط منطقي رويدادها نبايد تحت تأثير جريان هاي جنبي قرار گيرد.
گزارشگر وظيفه (بازگويي) مسائل را به عهده دارد. يعني حواس پنجگانه خود را به خواننده، شنونده و بيننده، قرض مي دهد. به جاي او مي بيند، به جاي او مي شنود و به جاي او لمس مي كند.
بنابراين گزارشگر در نوشته هايش هم بايد همان كاري را بكند كه اگر اين حواس متعلق به خود خواننده بود، عمل مي كرد.گزارشگر بايد حتي الامكان از دادن قضاوت و داوري قبلي به خواننده پرهيز كند. او بايد به عنوان يك ناظر بي طرف نقش انتقال مسائلي را به خواننده بازي كند و قضاوت را به عهده خود او بگذارد. البته تأثير گذاري شخصيت نويسنده در تهيه گزارش به هر حال اجتناب ناپذير است. هر گزارشگر بر اساس شخصيت و ديدگاه هايش به دنبال تهيه گزارش مي رود، اما در اين راه بايد در حد امكان از گرايش ها و سليقه هاي شخصي بگريزد و آنها را در كار دخالت ندهد. گزارشگر بايد عاري از نظرات از پيش ساخته شده و پيش داوري ها به كار تهيه گزارش بپردازد.
اگر گزارشگر بخواهد با پيش داوري به دنبال تهيه گزارش برود، خواه و ناخواه به دنبال مطالبي مي گردد و مسيري را انتخاب مي كند كه به اثبات اين پيش داوري ها بيانجامد نه اين كه به دنبال كسب اطلاعاتي برود كه حقيقت را نشان دهد. حال جاي اين بحث نيست كه بسياري از عقايد و نظريات شخصي درست و منطبق بر واقعيت نيست و گزارشگر با داشتن اين خصوصيات همواره بر ديدگاه هاي غلط خود پاي خواهد فشرد. او هيچگاه به دنبال كشف حقيقت نخواهد بود بلكه دنبال اثبات درستي سليقه هاي خود خواهد بود و چنين گزارشي هيچ ارزشي نخواهد داشت و اصلاً اسمش گزارش نيست. مي تواند مقاله باشد، چرا كه مقاله ديدگاه ها و نظرات شخصي نويسنده درباره يك موضوع است. اما گزارش و گزارشگر چنين اجازه اي ندارند. جاي پاي گزارشگر در گزارش بايد به حداقل ممكن برسد. گو اين كه در جمع بندي و تلفيق نظريات و اطلاعات، خواه و ناخواه شخصيت گزارشگر دخالت پيدا مي كند ولي اين تأثير بايد در كمترين حد ممكن باشد.
اما منظور از بي طرفي گزارش، بي اثر بودن گزارش و خنثي بودن گزارشگر نيست، بلكه احساس مسئوليت، رعايت انصاف و در نظر گرفتن مصالح اجتماعي و حقوق اساسي انساني در ارائة واقعيت ها همواره بايد مد نظر باشد و رعايت شود.

گزارشگر نبايد به عنوان متكلم وحده وارد گزارش شود و بخواهد خواننده را دنبال خود بكشد، بلكه خواننده بايد به دنبال موضوع كشيده شود. اگر خواننده حس كند كه با نظريات شخصي يك نفر سر و كار دارد بي ترديد از ادامه مطالعه گزارش منصرف مي شود، زيرا اصلا” او با چنين توقعي وارد موضوع نشده است. او توقع دارد جايي كه خودش نتوانسته حضور پيدا كند و گزارشگر روزنامه يا مجله به عنوان يك واسطه صادق در آنجا حضور يافته بتواند با پرداخت و بيان او به حقايق دست پيدا كند و در نهايت، قضاوت خود را نسبت به موضوع داشته باشد.
البته در تهيه گزارش توجه به خواست هاي آگاهانه خوانندگان يا مخاطبان و نيازهاي اساسي آنها يكي از نكات مهم است كه اين نيز با رعايت بي طرفي امكان پذير است. گزارشگر نبايد به اين مسأله نگاه كند كه خودش چه مي خواهد بگويد و چه منظوري دارد بلكه بايد خود را به جاي يك خواننده عادي و بي طرف كه مشتاق دانستن واقعيت است بگذارد و ببيند كه اگر او مي خواست گزارش را بخواند چه انتظاراتي از آن داشت . به همين ترتيب در تهيه و نگارش گزارش، خواست هاي مخاطبان را مد نظر داشته باشد و بر اساس آن حركت كند.
البته در نظر داشتن خواست ها و نيازهاي خوانندگان نبايد هميشه گزارشگر را به دنبال روي و اطاعت كوركورانه از آنها بكشاند. چرا يكي از وظايف عمده گزارشگر، ارتقا دادن خواست ها، نيازها و ذوق و سليقه و آگاهي خوانندگان است. در غير اين صورت گزارشگر به عنوان يك عنصر آگاه، متعهد و تيزبين نه تنها نقشي در رشد دادن جامعه خود نخواهد داشت بلكه به انجماد فكري و متوقف شدن سطح خواست ها و آگاهي هاي خوانندگان خود كمك كرده است.
براي اين كار علاوه بر انتخاب درست و آگاهانه موضوع هاي مهم روز و اجتماعي لازم است گزارشگر آداب و رسوم و عادت جامعه خود را نيز بشناسد و سره را از ناسره به كمك الگوها و معيارهاي مشخص و صحيح جدا كند. همچنين براي كمك به اين هدف گزارشگر در جريان تهيه گزارش به ((انتخاب)) مي پردازد. يعني نه تنها ملزم نيست بلكه نبايد كليه مسائل و حوادث كم اهميت يا بي اهميت را در گزارش نقل كند زيرا در اين صورت باعث كسالت و خستگي خواننده و نيز هدر دادن وقت و جاي روزنامه و تشتت و پراكندگي گزارش مي شود. بنابراين انتخاب درست و آگاهانه و توأم با خوش سليقگي مي تواند گزارش را لطف و جاذبه خاصي ببخشد، و اين نيز جز با شناخت عميق و دقيق جامعه و مسائل آن و نيازهاي مردم و مصالح و منافع آنها امكان پذير نيست.