روزنامه نگاری تخصصی و تخصص روزنامه نگاری

«روزنامه نگاری تخصصی» عالي ترين مرحلۀ زندگي حرفه اي يك روزنامه نگار پس از طي مراحل ابتدايي كار حرفه اي است بي ترديد اين كه يك مدرس بخواهد تخصص روزنامه نگاري را براي دانشجوياني كه هنوز وارد مرحلۀ ابتدايي كار حرفه اي نشده اند تبيين كند دشوار است و مشكل تر از آن اين است كه در مطبوعات كشورمان نيز كمتر زمينه تخصصي در حرفه روزنامه نگاري موفق بوده است و نيز اينكه كمتر روزنامه نگار متخصّصي در مطبوعات كشور به فعاليت مشغول است هدف از ارائه «روزنامه نگاري تخصّصي» به عنوان دو واحد درسي، شناخت تخصص در روزنامه نگاري وآماده ساختن دانشجويان براي ورود به سرويسهاي خبري و نشريات تخصصي است، ضمن آن كه دانشجويان بايد با تخصص علمي در روزنامه نگاري نيز آشنا شوند.
متأسفانه دانشجويان كمتر فرصت مي يابند كه در حين تحصيل در رشته روزنامه نگاري در زمينۀ اخذ تخصص در يكي از رشته هاي مورد علاقه خود مثلاً اقتصاد، سياست و هنر يا.. به تخصّص برسند درمدت كوتاه نيمسال تحصيلي، بايد راهي برگزيد كه هم دانشجو رشته دلخواه خود را بيابد و هم در مورد آن به مطالعه و تحقيق بپردازد و مباحث مختلف روزنامه نگاري همچون گزارش، مقاله و مصاحبه را از ديدگاه يك روزنامه نگار متخصص ببيند و سرانجام يك مجله تخصصي در معيارهاي حرفه اي وعلمي رشته انتخابي، خود ارائه دهد دانشجو در اين درس بايد گزارش نويس، مصاحبه گر، مقاله نويس، طراح صفحات داخلي، طراح جلد مجله، صفحه بند، خبرنگار، عكاس و بازيگر نقش همه دست اندركاران يك مجله تخصصي باشد و در واقع از زاويه ديد يك سردبير، به شكل و محتواي نشريه تخصصي بنگرد و خود، عامل اجرايي نيز باشد.
براي علاقه منداني كه مايل اند ضمن كار حرفه اي در مطبوعات گوناگون به تخصص دست يابند، تعريفي از تخصص روزنامه نگاري مي تواند مكمل شناخت روزنامه نگاري تخصصي باشد، زيرا زمان، زمان تخصص گرايي در وسايل ارتباط جمعي است. سالهاست كه رسانه هاي جهان به اهميت تخصص در روزنامه نگاري پي برده اند و اكنون به بهترين وجه ازآن بهره مي گيرند.
در دنياي امروز روزنامه ها و مجله ها، راديو و تلويزيون و آژانس هاي خبري داراي گروهي نويسنده و مفسر هستند كه هر يك از آنان دربارة امر بخصوصي مقاله مي نويسند ورويدادها را تجزيه و تحليل مي كنند. وجود ستونهاي گوناگون در روزنامه ها و مجله ها و نياز به تجزبه و تحليل دقيق رويدادهاي روز، پيدايش گروهي روزنامه نگار را كه در موضوع هاي خاص تخصص داشته باشند، ايجاب مي كند.
رشد سريع راديو و تلويزيون درسهاي پس از جنگ دوم جهاني و توسعه بيش از حدّ اين دو وسيله ارتباطي و امكان انتشار سريع و آني اخبار از طريق آنها، دايرة طراوت خبري پيرامون روزنامه ها را تنگ كرده و به همين دليل مطبوعات بزرگ جهان براي جلوگيري از سقوط و درهم ريختن شالودة اقتصادي خود به چاره انديشي پرداخته اند. حاصل اين انديشه ها به صورت ارائه راه حلهايي براي مقابله با نفوذ راديو و تلويزيون در روزنامه ها ظاهر شد. مهمترين راهي كه روزنامه ها براي حفظ نفوذ و اعتبار خويش يافتند، روي آوري به تحليل رويدادها بود تا مخاطبان خود را كه از طريق راديو وتلويزيون درجريان رويدادها قرارگرفته بودند به عمق واقعه و «چرايي وچگونگي» وقوع آن رهنمون شوند، البته ضمن اين كوششها و انديشه ها راههاي ديگر نيز پيشنهاد شد از جمله مصور كردن هرچه بيشتر نشريات و كمك گرفتن از رنگ و تسريع در چاپ و توزيع و….
آنچه مورد بحث است همين نياز مبرم روزنامه ها و مجله ها به داشتن متخصصان و مفسران است. روزنامه ها و مجله ها كه هزينه اعزام خبرنگاران خود به محل واقعه اي را متقبل مي شوند، صرفاً در انتظار دريافت خبر نيستند- زيرا كه راديو وتلويزيون سريعتراز آنها خبر را به آگاهي عموم مي رسانده اند – بلكه مي خواهند كه خبرنگار ان تجربه وتحليل يا تفسير واقعه را ارسال كنند. براي برآوردن اين انتظارات كه در واقع خواست و انتظار بجاي مخاطبان روزنامه ها و مجله ها است خبرنگار بايد رشتۀ مورد علاقه خود رابيابد ودران زمينه معلومات خود را بالا ببرد. درس «روزنامه نگاري تخصصي» درپي اثبات همين ضرورت ايجاد شده است. اما بايد ديد كه تخصص مطبوعاتي چگونه به وجود مي آيد؟

دانشجويان روزنامه نگاري و روزنامه نگاران جوان كه دوره هاي كوتاه يا بلند مدت روزنامه نگاري را گذرانده اند بايد به اين موضوع توجه كنند كه آغاز كار مطبوعاتي شروع آموختن وآگاهي از آخرين ترقيات دانش روزنامه نگاري و راه نفوذ در افكار عمومي است. روزنامه نگاري كه مي خواهد در موضوعات اقتصادي به تجربه وتحليل رويدادها بپردازد، بايد درحد كارشناس اقتصادي از جهت علمي ارتقا يافته باشد و از تمامي رويدادهاي جديد در زمينه تخصص خود به طور عميق آگاه باشد به همين جهت نيازمند ابزاري است كه يك محقق و عالم به آن مجهز است هرچند كه شيوة كاربردآن ساده تر، عملي تر و مردم پسند تر باشد؛بنابراين روزنامه نگار بايد به هنگام پرداختن به تخصص مورد علاقه خويش اين وسايل و ابزار را در اختيار داشته باشد:
– كتابهايي كه در مورد اين تخصص نوشته شده اند، بايد از قديمي ترين تا جديد ترين كتاب را فراهم آورد تا بدين وسيله ديدگاه علمي خود را وسعت بخشد؛
– روزنامه نگار متخصص بايد تمامي نشرياتي را كه در زمينه و درحد تخصص او منتشر مي شوند به دست آورد و با آنچه همکارانش در زمينه اين تخصص مي نويسند، آشنا باشد؛
– تهيه و تنظيم علمي و دقيق برگه هايي که در آنها رویدادهاي مهم، دگرگوني هاي اساسي و شرح حال شخصيتهاي مورد نياز كار تخصصي وي ثبت شده اند. اين برگه ها بايد مرتبا مورد تجديد قرار گيرند و سيرتحول رويدادها تا آخرين لحظه درآنها انعكاس يابد؛
– پرونده هاي از بريده هاي نشريه ها يا كنفرانس ها وكتابها درحد تخصص روزنامه نگاري را فراهم آورد و به طوري كه در لحظه نياز سريعاً به آنها دسترسي پيدا كند.
– آرشيوي از عكسها، نقشه ها، اسلايدها و نوارهاي صدا و تصوير در اختيار باشد.
دانشجويان روزنامه نگاري و روزنامه نگاران جوان و علاقه مند به كسب تخصص علاوه بر اين بايد حدود نفوذ و ارزش پيام در مطبوعات تخصصي را بدانند زبان (كاربرد واژه ها ي تخصصي) مطبوعات تخصصي را آموخته باشند و بر شيوة نگارش در مطبوعات تخصصي با توجه به مخاطبان آنها، مسلط باشند.
براي راهنمايي دانشجويان و اين كه بتوانند به سهولت علاقۀ خود را به رشته خاصي دريابند و در واقع براي آشنا كردن دانشجو به استعداد نهفته خويش، طبقه بندي ويژه اي براي معرفي مطبوعات (نشريات) تخصصي دركلاس ارائه مي شود.
پي يرآلبر(Pierre Albert) فرانسوي استاد تاريخ دركتاب مطبوعات كه در مجموعه «چه مي دانم؟» به چاپ رسيده است، مطبوعات را براساس فواصل انتشار آنها رده بندي كرده است و آنگاه پس از تشريح انواع روزنامه ها، به طبقه بندي مطبوعات غير روزانه پرداخته و در تحت اين طبقه بندي چند گونه نشريه را نام برده است. اِشكالي كه براين طبقه بندي وارد است اين است كه فاصله انتشار را ملاك قرارداده است و روزنامه تخصصي ذيل روزنامه ها رده بندي شده است و از ذكرخصوصيات تخصصي آن غفلت شده است. همچنانكه يك فصلنامه نيز جايي در اين رده بندي نمي يابد.
تحقيق وتجربه استادان وكارشناسان علوم ارتباطات ثابت كرده است كه طبقه بندي موضوعي بهترين شکل رده بندي شناخت مطبوعات تخصصي است. بر همين اساس طبقه بندي موضوعي را ملاك شناخت مطبوعات تخصصي در نظر مي گيريم و مي كوشيم از آنچه عامتر و كاملتر از اين موضوعات است، سرفصل سازي كنيم.
بدين ترتيب دانشجو در زمينه انتخاب رشته نسبت به تمايل و علاقه مندي اش تصميم مي گيرد و کار خود را آغاز مي کند.
دانشجو با انتخاب رشته تخصصي دلخواه خود گام نخست را بر مي دراد و در اين مرحله موظف مي شود كه محتوا و شكل مجله را براي شماره اول برنامه ريزي كند. رشته انتخابي وبرنامه ريزي شماره اول دركلاس مورد بحث و بررسي قرارمي گيرد و راهنمايي هاي لازم از نظر انتخاب موضوع تحقيقي، مقاله تخصصي و مصاحبه از نوع عمقي به دانشجو ارائه مي شود بيش از نيمي از جلسات نيمسال تحصيلي به بررسي گزارشها و مقاله ها و مصاحبه ها اختصاص مي يابد و پس از اتمام كار هاي تحريري و رفع اشكالها بحث بر روي شكل مجله و صفحه آرايي، انتخاب نام مجله و قطع و اندازه آن آغاز مي شود كه جملگي با توجه به رشته تخصصي دورة انتشار و شناخت مخاطب شكل مي گيرند.

حسين قندی