اطلاعات شخصي مصاحبه گر چه اهمیتی دارد؟

شايد از همه اين ها مهم تر، نقش اطلاعات شخصي مصاحبه گر درباره موضوع مورد مصاحبه است. چرا كه اگر مصاحبه گر اطلاعات كافي و لازم را در اين زمينه نداشته باشد در واقع به ضبط صوتي تبديل مي شود كه دست مصاحبه شونده را براي بيان مطلب بهر شكل و با هر محتوايي كه دلش بخواهد بازمي گذارد و مصاحبه كننده را از پي گيري سؤالات، طرح سؤالات تازه و پاسخگويي به اشكالات و نارسايي هاي مصاحبه ناتوان مي سازد. مصاحبه شونده اگر از همان ابتدا حس كند كه خبرنگار در برخورد با او دستش خالي است و اطلاعات زيادي ندارد به خود اجازه مي دهد كه حتي برخي مطالب را تحريف كند، آمار نادرست و وعده هاي غير عملي بدهد و خلاصه به هر شكل كه منافعش اقتضا كند مصاحبه را روي انگشت خود بچرخاند.
در اين حالت مصاحبه به بيانيه مطبوعاتي يا آگهي تبليغاتي براي مصاحبه شونده تبديل مي شود، از آن خبر چشمگيري استخراج نمي شود و يا اگر هم بشود معلوم نيست با واقعيت چقدر تطبيق داشته باشد.
اما اگر برعكس، مصاحبه گر، مسلط و آگاه بر كرسي سؤال نشست و اطلاعات و معلومات خود را از موضوع مورد مصاحبه نشان داد (و نه اين كه به رخ كشيد) و در جاي خود جلو حرافي ها و سخن گفتن هاي بيهوده طرف را گرفت و حتي اگر لازم شد سخنان او را به شكل مؤدبانه اي قطع كرد و سؤال ديگري را با هدف ديگري مطرح كرد و نشان داد كه نسبت به موضوع اشراف و آگاهي كامل دارد، مصاحبه شونده از همان ابتدا دست و پاي خود را جمع مي كند و مي فهمد با شخصي طرف است كه اگر دروغ يا مبالغه بگويد، مشتش باز مي شود و خود او را بيشتر رسوا مي كند. البته گاهي اوقات، مصاحبه گر ممكن است ملاك يا اطلاعات لازم را براي اين كه به ميزان صحت ادعاهاي طرف پي ببرد در دست نداشته باشد و حس كند كه طرف مصاحبه به گزافه گويي افتاده يا سوءِ نيت دارد يا ترس از برخي مسائل و منافع شخصي او را به دروغگوي كشانده است كه در اين موارد بايد از راه هاي ديگري براي گرفتن نتيجه عمل كند. اما به طور كلي اطلاعات، معلومات و آگاهي هاي شخصي مصاحبه گر، عنصر تعيين كننده اي در قابل طرح بودن يا نبودن يك مصاحبه و تعيين ارزش آن است.

يكي از اشكالات عمده اي كه اين روزها در بيشتر مصاحبه هاي مطبوعاتي و راديو تلويزيوني به چشم مي خورد اين است كه غالب اين مصاحبه ها از فرم و قالب اصلي خود خارج مي شود و به صورت كليشه اي و بي محتوا در مي آيد. مصاحبه شونده به جاي آن كه پاسخگوي سؤالات مصاحبه گران باشد بيان كننده مطالب و اهداف (خود) است و در واقع بيانيه اي مطبوعاتي را گاه حتي به صورت مكتوب، قرائت مي كند و خبرنگاران در صحنه مصاحبه، منفعل و دست بسته، نقش شان در حد يادداشت برداشتن و ضبط كردن و بعد پياده كردن و بيان شنيده ها تقليل مي يابد و اين دو علت عمده دارد.

يكي ضعف مصاحبه شونده و ديگر ضعف مصاحبه كننده

مصاحبه شونده ضعيف است با همان دلايل كه در ابتداي اين جزوه اشاره شده و هدف اصلي اش از انجام مصاحبه مطرح ساختن خود و تبليغ براي عملكرد دستگاه مربوط به خود است و مصاحبه كننده هم غالباً ضعيف است به اين دليل كه نمي تواند يا نمي خواهد فضاي مصاحبه را عوض كند و به جاي بيان يك طرفه موضوع توسط مصاحبه شونده، جلسه را به جلسة گفت و شنود دو طرفه و سؤال و جواب هاي تعيين كننده و مورد علاقه مخاطبان پيام ارتباطي تبديل كند و باز يكي از دلايل عمدة اين انفعال، ضعف و فقر اطلاعات شخصي و عدم تسلط مصاحب كننده بر تكنيك هاي مصاحبه است.
در شكل درست كار، مصاحبه كننده دو حالت دارد يا درباره موضوع و يا شخصي مصاحبه مي كند كه قبلاً هم با او آشنا بوده يا جزو حوزه هاي خبري خود اوست و مدام با آن منبع در ارتباط و تماس است و براي كسب آخرين خبرها و اطلاعات مصاحبه مي كند كه در اين صورت بايد به عنوان يك كارشناس و حتي يك منبع اطلاعاتي عمل كند و خود پا به پاي مصاحبه شونده پيش برود و جاي جاي مصاحبه، آگاهي ها و اطلاعات لازم را به خواننده يا شنوده بدهد و قبل از انجام مصاحبه اگر حس كرد كه از نظر اطلاعاتي نقص و كمبودي دارد در آن زمينه به خصوص، اطلاعاتش را كامل كند. حالت دوم، مصاحبه با شخص و درباره موضوعي است كه يا براي اولين بار مصاحبه كننده با آن روبرو مي شود و يا اطلاعات قبلي درباره آن ندارد. در اين صورت همچنان كه در بخش مربوط به چگونگي انجام مصاحبه و طرح سؤال اشاره خواهد شد بايد پيش از حضور در جلسه مصاحبه با مطالعه منابع و مآخذ موجود، تمامي اطلاعات لازم را كسب كند و با يادداشت برداري از آنها با دست پر در جلسه مصاحبه حاضر شود. اين موضوع به خصوص در مورد خبرنگاران اعزامي و مسائل سياسي بيشتر صدق مي كند. در اين موارد نيز خبرنگاران غالباً ساعت ها، روزها و گاه هفته ها وقت خود را صرف مطالعه مسائل مختلف پيرامون موضوع مورد مصاحبه مي كنند و گاه سؤالاتي را مطرح مي سازند كه خود مصاحبه شونده هم از آن بي اطلاع يا كم اطلاع است.
به هرحال، اطلاعات شخصي مصاحبه كننده، در انجام مصاحبه، نقش كليدي و حساسي دارد و مي توان گفت وجه مميزه اصلي يك مصاحبه را با مصاحبه هاي ديگر تشكيل مي دهد. گرچه تسلط او بر تكنيك هاي مصاحبه، تسلط بر شخصيت و نفس خود و اجازه ندادن به اين كه فضاي مصاحبه و شخصيت مصاحبه شونده، آزادي و جرأت و جسارت او را بگيرد در كنار اطلاعات شخصي، نقش اصلي و تكميلي دارد و تنها يك مصاحبه گر آگاه، با معلومات، مسلط بر كار خود و با هوش و موقع شناس است كه موفق خواهد بود و نامش نيز در عرصه رسانه هاي گروهي، وزن و اعتباري خواهد داشت.