چگونگي ترغيب خواننده به خواندن خبر

نعيم بديعي

يكي از روزنامه نگاران قديم تهران مي گفت: «زماني كه كار را در تحريريه روزنامه شروع كردم، تازه ديپلم دبيرستان را گرفته بودم ومحل كارم سرويس شهرستانها بود. آن زمان دبير سرويس ما مي گفت: وقتي خبر را تنظيم مي كني، درست مثل اين است كه يك داستان را مي نويسي، همه مطالب را نبايد همان ابتدا گفت، بايد مطالب را طوري بنويسي كه هميشه ابهام براي خواننده وجود داشته باشد. فكر كند كه بايد پاراگراف بعد را هم بخواند، اگر مطالب مهم را در «تيتر» (Headline) ويا در ابتداي خبر بنويسي، ديگر براي خواندن چه باقي مي ماند.
اين روزنامه نگار مي گفت: «بعدها كه توانستم وارد دانشكده علوم ارتباطات اجتماعي1شوم و اصول روزنامه نگاري و خصوصاً اصول خبر نويسي را بياموزم، از تفاوت فاحشي كه بين دو نظر وجود دارد، آگاه شدم، دانستم كه بين آنچه كه دبير سرويس ما كه خود سالها در روزنامه با شيوه قديم تنظيم خبر آشنا بود مي گفت، با آنچه استادان روزنامه نگاري بر منباي تحقيقات وسيعي كه بر روي مخاطبان صورت گرفته، مي گويند، فاصله بسيار است. امروز هم من به خبرنگاران تازه كار خود مي گويم آن شيوه قديم را كنار بگذارند و خبر را به «سبك هرم وارونه » (Inverted Pyramid Style) تنظيم كنند».

سبك مناسب نگارش مطالب خبري

استدلال روزنامه نگار قديم سرويس شهرستانها، هنوز هم در تحريريه بسياري از روزنامه هاي ما، بخصوص در شهرستانها وجود دارد. اين ديدگاه كه خواننده را بايد با ارائه مطالب مبهم وگنگ به خواندن خبر مجبور كرد، ممكن است ناشي از تأثير سبك نگارش مطالب داستاني برمطالب خبري باشد. اين نكته فراموش مي شود كه خواننده روزنامه، عنوان يك مخاطب پويا، مطالب خبر را انتخاب مي كند. خواننده دربعضي از خبرها فقط تيتر آن را مي خواند، در بعضي ديگر، تيتر و يكي دو پاراگراف اول خبر را مي خواند و برخي خبرهاي ديگر را كه بتواند «نيازهاي آني وآتي» او را تأمين كند، تا انتها دنبال مي كند.2
كوشش خبرنگاران بايد بر اين پايه استوار باشد كه تيتر را طوري انتخاب كنند كه ضمن هماهنگي با پاراگراف اول خبر، خواننده رابه خواندن ليد ترغيب كند و نه اينكه او را از خواندن خبر باز دارد. انتخاب تيتر و ليد مبهم، خواننده را به خواندن خبر جلب نمي كند. به خبر زير توجه كنيد:

اين تيتر و ليد، اكثريت خوانندگان را به خواندن خبر ترغيب نمي كند، بلكه آنان را از خواندن خبر باز مي دارد. البته در مقاله، بحث ما در اطراف تيتر و مشكلات نگارش آن نيست. بلكه نگارش قسمتهاي بعد از تيتر مورد نظر است، تيتر خود بحث جداگانه اي را طلب مي كند. همچنين، موضوع انتخاب خبر از انبوه رويدادها در يك روز معين براي تأمين نيازهاي خبري خواننده نيز، درمقاله ديگر به آن اشاره شده است. 3

سبك هرم وارونه

براساس تحقيقاتي كه بويژه در 20 سال اخير صورت گرفته، مناسبترين سبك نگارش براي مطالب خبري روز، سبك هرم وارونه است.4 منظور ازسبك هرم وارونه، اين است كه بر خلاف شيوه سنتي نگارش خبر يا نگارش مطالب داستاني، چكيده «مهمترين مطلب» رويداد در ابتداي خبر وكم ارزشترين مطلب در انتهاي خبر قرار مي گيرد. مطالب هر قسمت، با در نظر گرفتن ارتباط مطالب با يكديگر، و با توجه به ميزان اهميت آنها از بالا به پايين تنظيم مي شود. پاراگراف اول خبر را دراين سبك «ليد» (Lead ) خبر مي ناميم.
سبك هرم وارونه يكي از كاراترين روشهاي انتقال اطلاعات است. بايد دانست كه اكثر خوانندگان روزنامه، حدود نيم تا يك ساعت از وقت خود را بيشتر صرف خواندن روزنامه نمي كنند، خواننده معمولاً خواندن خبر را با «تيتر » شروع مي كند، اگر آن خبر را مربوط به كار و زندگيش يافت، به خواندن بقيه خبر ادامه مي دهد.
تحقيقات موجود نشان مي دهد كه تعداد خوانندگان هر خبر با تعداد پاراگرافهاي آن رابطه معكوس دارد، يعني هرچه خبر طولاني تر باشد، تعداد خوانندگان آن كمتر است. اكثر خوانندگان روزنامه تيتر خبر را مي خوانند، ولي تعداد خوانندگان با افزايش تعداد پاراگرافها كمتر مي شود. بديهي است، اين رابطه به كيفيت رويداد، شيوه نگارش و ارائه خبر بستگي دارد. 5

«ليد» خبر

همان طور كه اشاره شد، به پاراگراف اول خبر در سبك هرم وارونه «ليد» مي گويند. اين پاراگراف و تيتر، مهمترين قسمت خبر است. «ليد» در زبان انگليسي به معني «هدايت و راهنمايي» است، درحقيقت، پاراگراف اول يا «ليد» درسبك هرم وارونه مي تواند خواننده خود را به خواندن متن خبر، هدايت (ترغيب) كند و يا او را از خواندن خبر بازدارد. اينكه گفته مي شود ليد «چكيدة مهمترين مطالب است، نبايد با «خلاصه خبر» (News Summary ) اشتباه شود. ليد، خلاصه خبر نيست، چكيدة مهمترين بخش خبر است. همان است كه اكثريت خوانندگان پس از خواندن خبر براي يكد يگر تعريف مي كنند. ليد معمولاً يك جمله يا حداكثر دو جمله است.
نگارش ليد خبري خوب، كاري بسيار مهم است. خبرنگار بايد فوراً خواننده را درجريان مهمترين قسمت رويداد قرار دهند. داستان نويسان معمولاً چندين صفحه را صرف توصيف ماجرا مي كنند و در اواسط يا اواخر نوشته، به موضوع اصلي ماجرا مي پردازند. در نگارش خبر براي روزنامه نمي توان اين روش را به كار گرفت، زيرا احتمال زيادي دارد كه باعث خستگي خواننده شود، به طوري كه آن خبر را رها كند و خبر ديگري را بخواند. هدف ارائه مطالب خبري بايد انتقال پيام باشد نه اتلاف وقت خواننده. ليد مبهم وگنگ، خواننده خبر را از دست مي دهد. اگر ليد مهمترين مطلب يك رويداد را به روشني بيان كند، احتمال اينكه خواننده خبر را بخواند، زياد تر است. نوشتن چكيده مهمترين بخش يك رويداد با استفاده از كلمه هاي ساده، كارآساني نيست. به همين خاطر است كه بسياري از روزنامه هاي بزرگ دنيا افراد خاصي را فقط براي ليد نويسي در تحريريه خود به كار مي گيرند. درگذشته رسم چنين بوده است كه ليد خبر به تمام سؤالهاي مربوط به عناصر خبر (News Element ) (كه؟ کجا؟ كي ؟ چه؟ چرا؟ چگونه؟) پاسخ مي دهد ولي امروز اين روش منسوخ شده است.6 ليد ي كه به شش عنصر خبر پاسخ دهد – مگر در موارد استثنايي – پيچيده و طولاني است در ضمن، اين احتمال وجود دارد كه جواب بعضي از سوالها در ابتداي خبر لازم نباشد. هنگام تهيه ليد، بايد موارد زير را در نظر داشت:

 کدام يک از نکته هاي واقعه از ديگري مهمتر است؟
 تغييرها ي جديد رو يداد چه بوده است؟
 چگونه مي توان با کمترين کلمه ها بهترين ليد را نوشت؟

ليد بي محتوا و ليد با محتوای زياد

به طور كلي، هر رويداد حاوي مطالب مهم و جالبي است كه مي توان چكيده مهمترين قسمت آن را در ليد خبر قرار داد. خبرنگار بايد از نوشتن مطالب كلي و بي محتوا كه چيزي به خواننده نمي دهد، خود داري كند. به نمونه هايي زير توجه كنيد:

رئيس كل بانك مركزي ايران كه به جمهوري عربي سوريه سفر كرد ه بود ساعت 10/12 ديروز به تهران بازگشت.
وي هنگام ورود به فرودگاه مهرآباد طي يك مصاحبه اختصاصي با خبرنگار خبرگزاري جمهوري اسلامي ضمن تشريح نتايج اين سفر نقطه نظراتش را در زمينه نحوه توسعه مبادلات بين دو كشور و نيز….
* * *
سرويس اجتماعي: سمينار شش روزه رؤساي آموزش و پرورش سراسر كشور صبح امروز با سخنان دكتر حبيبي معاون اول رئيس جمهوري در محل اردوگاه شهيد باهنر تهران به كار خود پايان داد.
بنا به اين گزارش خبرنگار ما، دكتر حبيبي در سخنان خود مشاركت مردم در اداره امور مربوط به آموزش و پرورش و هماهنگي مديران را مورد تأكيد قرارداد.
وي گفت: فعاليت مناسب آموزش و پرورش در طول انقلاب به خاطر حضور…..
* * *
زنجان _ خبرنگار….
جلسه شوراي مسكن استان زنجان با حضور وزير مسكن وشهرسازي و به رياست موسوي استاندار زنجان تشكيل شد.
* * *
تبريز _ خبرنگار…
جلسه شوراي اداري استان آذربايجان شرقي به رياست مهندس پرهيزكار استاندار تشكيل شد.
وزير آموزش وپرورش كه به منظور شركت درسمينار مسئولان تربيت بدني كشور به مشهد سفر كرده بود در يك مصاحبه مطبوعاتي در جمع خبرنگاران به سؤالات مطرح شده پيرامون مسائل ورزشي و اهميت آن در مدارس پاسخ داد.
وي ابتدا به برگزاري سمينار مزبور اشاره كرد و چنين اظهار داشت: بنا بر اطلاعي كه به من دادند اين اولين گرد هم آيي مسئولين ورزشي….
* * *

آنچه لازم است در ليد اين خبر ها قرار گيرد مهمترين فراز آنها ست كه بايد به طرزي مشخص بيان شود و ازكلي گويي پرهيز گردد.
به همان اندازه كه ليد بي محتوا مناسب نيست، ليدي هم كه به شش عنصر خبر به صورت كامل پاسخ گويد مناسب نيست. مثال زير گرچه تا حدودي اغراق آميز است، ولي نمونه ليد منسوخ شده اي را نشان مي دهد كه به شش عنصر خبر پاسخ مي گويد. نمونه تجديد نظر شدة زير هم براي مقايسه آمده است. از نقطه نظر بيشتر خوانندگان، ليد اول حاوي مطالب زايد وكم اهميت است كه در نمونة دوّم، جزئيات واقعه در پاراگراف هاي بعد شرح داده مي شود:

عباس حسين زاده زُشكي، 17 ساله، دانش آموز دبيرستان ابن سينا، ساعت 3 بعد ازظهر ديروز هنگام عبور از خيابان كريمخان زند با اتوبوس شماره 1472 – تهران به رانندگي حسين نيكنام، 48 ساله، تصادف كرد و ساعتي بعد به علت خونريزي مغزي دربيمارستان درگذشت.
* * *
دانش آموز 17 ساله اي بعد ازظهر ديروز پس از تصادف با اتوبوس، به علت خونريزي مغزي در بيمارستان سينا درگذشت.
* * *

براي نگارش ليد مناسب مي توان از عناصر ( كه؟ كجا؟ كي ؟ چه ؟ چرا ؟ چگونه؟) و ارزشهاي خبري (شهرت، دربرگيري، برخورد،….) كمك گرفت. نكته ديگر اينكه ليد را ميتوان با تأكيد بر هر يك از عناصر خبر ساخت كه خود نياز به بحث جداگانه اي دارد.

براي نگارش «ليد» يا اولين پاراگراف در سبك هرم وارونه به موارد زير بايد توجه داشت:

 ليد حاو ي مطالب مبهم، گنگ و جزئي نباشد.
 تعداد کلمه هاي ليد از 40 واژه تجاوز نکند و حداکثر دو جمله باشد.
 نام و نام خانوادگي افراد (منابع خبر ي) در صورتي در ليد نوشته شود که خواننده با خواندن آن بتواند قيافه آن فرد را در ذهن خود مجسم کند. در غير ا ين صورت بهتر است از د يگر خصوصيات فرد (سمت، شغل، سن،… ) برا ي معرفي او در ليد استفاده شود.
 در سبک هرم وارونه، محتواي ليد با تيتر خبر هماهنگ است و يک مطلب را بيان مي کند.
 به طور کلي ليد «چکيده مهمتر ين مطالب» را به صورت مشخص بازگو مي کند.

با توجه به مواردي كه عنوان شد، سبك هرم وارونه به عنوان مناسبترين سبك نگارش براي مطالب خبري روز(مصاحبه، سخنراني، سمينار،……) پيشنهاد مي شود. اين سبك برتريهايي دارد كه به طور خلاصه، به برخي از آنها در زير اشاره مي شود:

1. در ليد چكيده مهمترين مطلب ارائه مي شود؛
2. از نظر خواننده، زمان كمتري براي دريافت پيام خبري لازم است؛
3. خواننده را خسته نمي كند؛
4. حس كنجكاوي خواننده را از جنبه نياز خبري فوراً ارضا مي كند؛
5. متن خبر برپايه ارزش مطالب تنظيم مي شود؛
6. خواننده رابه خواندن خبر بهتر ترغيب مي كند؛
7. از لحاظ تيتر نويسي و ماكت بندي كار را ساده مي كند.

كاستيهايي كه براي سبك هرم وارونه برمي شمرند، مانند: «چون مطالب مهم درهمان ابتداي خبر قرار مي گيرد بنابراين احتمال خواندن بقيه خبر كاهش مي يابد و يا اعمال نظر خبرنگار در برجسته كردن مطالب بيشتر از ساير سبكهاست»، دركنار برتريهايي كه اين سبك دارد ناچيز است. بايد در نظر داشت كه خواننده، خبرهاي روزنامه را انتخاب مي كند و اجباري در خواندن همه خبرها ندارد و بنابراين بايد پيام خبري را به سادگي و روشني براي او تنظيم كرد و راههاي ترغيب او را يافت. انتخاب تيتر، ليد، عكس، نقشه و نمودار مناسب مي تواند از عوامل ترغيب كننده باشد.