اگر نگاهي به مطبوعات كشورمان، بخصوص مطبوعات ده، پانزده و حتي 20 سال اخير داشته باشيم مي بينيم اصولا” نوع گزارش هايي كه امروز در مطبوعات بدان پرداخته مي شود با گزارش هايي كه در آن سالها بيشتر اهميت داشت مقداري متفاوت است. در گذشته هاي دورتر به نوعي گزارش كه در اصطلاح كتابي بدان (رپرتاژ) گفته مي شود بيشتر پرداخته مي شد و عمده گزارش هاي مطبوعاتي را اين نوع گزارش ها تشكيل مي داد.
گزارش هاي مورد بحث در واقع گزارش از يك رويداد يا واقعه بود. يعني روزنامه منتظر مي شد كه حادثه اي اتفاق بيفتد، مثلاً جايي سيل بيايد، زلزله شود، آتشفشان بشود، يا حادثه مهم ديگري اتفاق بيفتد، بعد گزارشگر به محل اعزام كند گزارش هايي از آن واقعه يا رويداد داشته باشد و در روزنامه منعكس شود. اين نوع گزارش ها طبعاً مداومت نداشت و الان هم ندارد. روزنامه بايد منتظر حادثه بماند تا اتفاق بيفتد بعد گزارشش را داشته باشد. يعني در واقع ابتكار عمل در دست روزنامه نبود روزنامه انفعالي عمل مي كرد و به دنبال حوادث مي رفت در حالي كه در گزارش هاي اجتماعي كه به ويژه در سال هاي اخير جاي بيشتري باز كرده است روزنامه به تشخيص خود بر حسب ضرورت به مسائل مختلف كه مردم به آنها مبتلا هستند مي پردازد و بسياري اوقات نقش پيشگام دارد و باعث مي شود كه از پيچيده شدن و به صورت لاينحل درآمدن مسأله جلوگيري شود.

گزارش از رويداد و واقعه به دليل پر تحرك بودن و زنده بودن جاذبه هاي خاص خود را دارد ولي در عصر ما كه راديو و تلويزيون وسايل سريعتري براي پرداختن به حوادث هستند و در اولين فرصت و شايد قبل از اين كه گزارشگران روزنامه يا مجله بتوانند به محل برسند بخصوص اگر راه دور باشد و وسيله محدود راديو و تلويزيون، البته راديو زودتر و سپس تلويزيون مي توانند گزارش و تصوير از رويداد داشته باشند در نتيجه گزارش هاي مطبوعاتي از رويداد و حادثه در مطبوعات كم رنگ تر مي شود، مگر گزارش هايي كه در مطبوعات به ابعاد جزئي تر و به طور كلي به جزييات مسأله بيشتر بپردازد و جنبه هايي را كه راديو و تلويزيون نديده اند يا نمي توانند براي خواننده تشريح كنند، ببيند.
اين مسأله بخصوص در مورد ((مجله)) قابل تأكيد است، زيرا براي انعكاس گزارش بايد منتظر انتشار شماره بعد مجله بود انتشار شماره فوق العاده مجله بسيار دشوار و در بيشتر موارد غير ممكن است و حداكثر مي تواند به صورت ضميمه مجله و به عنوان فوق العاده منتشر شود و تا شماره بعد مجله هم منتشر شود حداقل چند روز گذشته و حادثه كهنه شده است. حادثه جنبه خبري دارد و مهمترين خصيصه اش تازگي و نو بودن آنست و وقتي كهنه شد برد و تأثيرش را از دست مي دهد.
البته يكي از امتيازات مطبوعات مكتوب روزنامه و مجله بر راديو و تلويزيون حتي براي انتشار گزارش هاي رويدادي اينست كه اولاً ماندني است، يعني خواننده مي تواند حتي آن قسمت از نشريه را بريده و سال هاي سال آن را نگهداري كند و ثانياً امكان دسترسي به آن براي اغلب افراد به ويژه با توجه به كمي وقت و گرفتار بودن آنها در خارج از خانه، بيشتر است. يعني شنونده راديو براي آن كه گزارش خاصي را بتواند از راديو بشنود بايد در ساعت و لحظه خاصي پاي راديو يا تلويزيون بنشيند، از قبل بداند كه گزارش مزبور چه موقع پخش مي شود و وقت و امكانات لازم را داشته باشد. همين امر باعث مي شود كه در عين حال مطبوعات هنگامي كه حادثه مهمي اتفاق مي افتد حتماً گزارش هاي اختصاصي از آن داشته باشند و بسياري از افراد نيز با وجودي كه شايد نخستين گزارش ها را از طريق راديو يا تلويزيون شنيده و ديده اند اما باز هم منتظر انتشار روزنامه همان روز مي مانند تا شرح ماوقع را در آن بخوانند و طبعاً در اين زمين سرعت در تهيه گزارش ها نقش اساسي دارد اما طبيعي است كه هيچ نشريه اي نمي تواند براي تهيه اين قبيل گزارش ها برنامه ريزي داشته باشد. حادثه، خبر نمي كند. اما همواره مطبوعات بايد آمادگي لازم را داشته باشند تا در صورت لزوم سريعاً گزارشگر به محل اعزام كنند و يا از گزارشگران محلي براي تهي نخستين گزارش ها استفاده كنند و هيچ چيز غافلگيرشان نكند.
اما در هر حال در دهه اخير، بيشتر گزارش هايي كه ما در مطبوعات بدان ((گزارش روز)) مي گوييم باب شده است. گزارش هايي كه ((رپرتاژ تحقيقي يا آنكت)) نيز خوانده مي شود.
اين نوع گزارش ها عمدتا”به مسائل اجتماعي و مبتلا به مردم مي پردازد، درد آنها را مي شكافد و مي كوشد درمان و راه حلي براي آن ها پيدا كند. در نتيجه خواننده احساس پيوند و نزديكي بيشتري با اين نوع گزارش ها مي كند، بخصوص اگر موضوع اين گزارش ها طوري انتخاب شود كه پوشش و فراگيري وسيعي داشته باشد كه در اين صورت قشر گسترده اي از اجتماع مسائل خود را در آن خواهد ديد و مي تواند از آن استفاده كند. از طرفي مسئولان نيز مي توانند با آگاهي از نيازها و خواست هاي مردم، برنامه ريزي كنند. در عين حال راه براي اظهار نظر مردم باز است.
يكي از تفاوت هاي مطلبي كه بين گزارش هاي اجتماعي در قبل و بعد از انقلاب وجود دارد اين است كه گزارش هاي اجتماعي قبل از انقلاب، عمدتاً از موضوعاتي بسيار ساده و سطحي تهيه مي شد و جز در مقاطعي كه شرايط خاصي اقتضا مي كرد يا خود گزارشگر از مهارت ها و خلاقيت هاي خود مايه مي گذاشت معمولاً مسائلي جزيي و غير اساسي محور تهيه گزارش ها قرار مي گرفت و به همين دليل اغلب گزارش ها در يك شماره روزنامه به پايان مي رسيد و گاه برخي موضوعات به اندازه همان يك شماره هم حرف براي گفتن نداشت. به علاوه بسياري از گزارش ها (البته موارد استثناء وجود داشت) نقش چنداني در ارتقا دادن خواست ها، آگاهي ها و سليقه هاي خوانندگان خود نداشتند و آنها را به ساده پسندي و سطحي نگري مرسوم و متداول، عادت مي دادند. اما بعد از انقلاب به علت شرايط ويژه اجتماعي برخاسته از ماهيت انقلاب و بالا رفتن سطح توقع، ميزان آگاهي ها و در نتيجه خواست ها و نيازهاي مخاطبان مطبوعات، هم نوع سوژه ها تغيير كرد و غالباً كيفيت بالاتري پيدا كرد و هم از نظر محتوا و بار تحقيقي و اجتماعي، رشد چشمگيري يافت گرچه در پاره اي موارد از نظر تكنيكي نوشتن، ضعف هاي كم و بيش شديدي مشاهده مي شود.

در نتيجه گزارش هاي چند شماره اي از موضوعات و مسائل اجتماعي، بعد از انقلاب، مرسوم و متداول شد ولي باز هم بسياري از گزارشگران بعضي اوقات مورد ايراد قرار مي گيرد كه گزارش هايشان از عمق و محتواي لازم برخوردار نيست. البته اين پذيرفتني و قابل تأكيد است كه تكنيك گزارش نويسي بايد آن چنان رشد كند و گزارشگران ما بايد آنچنان با اين تكنيك ها مجهز شوند كه بتوانند بيشترين محتوا و بار مسائل اجتماعي را در كمترين حجم گزارش بگنجانند، زيرا هميشه حجم زياد، دليل غني بودن گزارش از نظر محتوا نيست بلكه بسياري اوقات مي تواند نشانه ضعف گزارشگر در انتخاب درست مطالب، حذف اضافات، فشرده نويسي و بكارگيري تكنيك هاي برجسته گزارش نويسي باشد اما در هر حال در گزارش هاي چند شماره اي امكان افزودن بر بار تحقيقي و كيفي گزارش و عمق دادن به آن بيشتر است، گرچه از سويي ممكن است به خاطر عدم تنوع، باعث خستگي و ملال مخاطب شود.