قلم

به دست گرفتن و نوشتن معمولاً ازسه مرحله تشكيل مي شود:

1. مرحلة پيش از نوشتن (Prewriting). در اين مرحله نويسنده به دنبال موضوع و فكري مي گردد تا آن را به عنوان مضمون بر روي كاغذ بياورد. او طبعاً در اين مرحله با توجه به مضمون به دنبال زبان خاصي مي گردد كه برازندة آن موضوع در زمينة كار باشد. در خبر، برخلاف ادبيات كه رمز و راز و استعاره و ايهام و ابهام دستمايه هاي انگاره سازي هستند، صراحت و ايجاز از اهميت خاص برخوردارند.
2. مرحلة نوشتن (Writing). شامل همة فعاليتهايي مي شود كه به مضمون، شكل اوليه را در قالبي كه كاملاً پخته نيست (از جنبة نوشتاري) مي دهند.
3. مرحلة پس از نوشتن (ويرايش) Post writing – editing. شامل همه كنشهايي مي شود كه طي آنها نويسنده و روزنامه نگار مرحلة نوشتن را مورد بازنگري قرار مي دهند و تغييرات لازم را در مكتوب ايجاد مي كنند. البته اين مراحل الزاماً به طرزي پياپي به وقوع نمي پيوندند، اما بايسته است كه توالي آنها در هنگام آموزش اين فن رعايت شود. آنچه در مرحلة سوم، چه از نظر تغييرات ساختاري و چه از لحاظ اصلاحات نگارشي رخ مي دهد، ويرايش ناميده مي شود كه تقريباً معادل «اِديت» انگليسي است، و کسي كه اين كار را انجام مي دهد- چه نويسنده و چه فرد ثالث- ويراستار نام دارد. متني كه ويرايش مي شود، عملاً قدرت تأثيرگذراي بيشتري پيدا مي كند. البته ويرايش الزاماً در چارچوب ويرايش نوشتاري خلاصه نمي شود و مفهوم عام آن تغيير(Change)، تصحيح (Correct) و اصلاح و تعديل (Modify) متن (برنامه و فيلم) است. در مورد متن بايد گفت كه عمل «اديت» يعني ويرايش نهايتاً تدارك متن براي چاپ است. اما اين پردازش متن عملاً مفاهيم گوناگون به خود گرفته است.

ويرايش رسم الخطي يکي از مفاهيم جاري در ميان روزنامه نگاران است و مراد از آن، اين است كه هر نشريه براي خود از يك رسم الخط پيروي مي كند. مثلاً من باب سليقه «هيئت» را «هيأت» مي نويسد، و «مسئله» را به اين صورت: «مسأله»، «مي» علامت مضارع را به فعل نمي چسباند، «گردد» را به «شود» تبديل مي كند و.. در اين نوع ويرايش، ويراستار متن مورد نظر را مطابق رسم الخط آن نشرية مفروض، ويراستاري مي كند.

ويرايش در جهت ايجاز يكي ديگر از اشكال ويرايش است. در اين شكل از ويراستاري، ويراستار با خواندن خبر يا مقاله و گزراش سعي مي كند تا با حذف نكات زايد حجم مطلب را كاهش دهد. به اين نوع ويرايش در روزنامه نگاري مغرب زمين To edit down گفته مي شود.

ويرايش تخصصي از وجه بازبيني و وارسي مضامين تخصصي و اصطلاحات و واژگان تخصصي صورت مي گيرد در اين نوع ويرايش نقل قولها و زير نويسها به دقت مورد بازبيني قرار مي گيرند تا هيچ نوع ايرادي از لحاظ امانتدري و فني به متن وارد نباشد.

امروزه ويرايش در تحريريه هايي را كه به ابزار الكترونيك مجهز هستند بر روي صفحة نمايش كامپيوتر اِعمال مي شود و ويراستاري الکترونيك علاوه بر روزنامه بزرگ بين المللي عمدتاً در خبرگزاريها بسيار رونق گرفته است. اگر چه كار ويرايش بر روي وي. دي. تي (VDT) يا ترمينال پردازش تصويري (Video Display Terminal) بسيار سريعتر از نوع کاغذي آن صورت مي گيرد، اما هرگز نمي توان انتظار داشت كه كسي كه بر روي کاغذ ويراستاري ضعيف است بر روي وي. دي. تي ويراستاري قوي باشد. شايد به همين دليل است كه امروزه تايم و نيوزويك دو هفته نامه بين المللي امريكا از هر دو شيوه ويرايش مكتوب و كامپيوتري استفاده مي كنند.
يادآوري اين نكته ضرورت دارد كه ويرايش فقط در وجه نوشتاري صورت نمي گيرد. برنامه هاي تلويزيوني قبل از آن كه به نمايش درآيند اديت (تدوين) مي شوند، در فيلمهاي سينمايي نيز همين كار انجام مي گيرد. در مورد ميكروفيلمها نيز اصطلاح نمادهاي ويرايش (editing symbols) به نمادهايي اطلاق مي شود كه به برش و جا دادن «فريم ها» كمك مي كنند امروزه حتي با كمك تكنولوژيهاي جديد، عكسها هم اديت مي شوند به اين معني كه مي توان مثلاً فردي را از ميان جمع حذف كرد، يا براي يكي سبيل گذاشت و يا كت نفر ديگر را از تنش درآورد و… همة اينها به راحتي بر روي عكسها قابل اعمال هستند. پس بنابراين در همة سطوح به ويراستار نياز داريم و به عبارت بهتر هر مجراي خبري به ويراستاراني توانمند نياز دارد تا كار را به گونه اي عرضه كنند كه بيننده، خواننده و شنونده سردرگم و رنجيده نشوند. ويراستاران سبب مي شوند تا جريان اطلاعات روانتر و روانتر حركت كند. البته در مطبوعات ما امر ويراستاري هنوز کاملاً جا نيفتاده است و غالباً دبيران سرويسها نقش ويراستاران را ايفا مي كنند، كه عملاً مصحح هم هستند و در حين ويرايش رسم الخطي خلاصه سازي و پرداخت تخصصي، به كار تصحيح هم مي پردازند. ضمن اينكه هر روزنامه چنانكه گفتيم، رسم الخط و آيين نگارش خاص خود را اعمال مي كند. بايد اين نكته را به خاطر داشت كه براي گريز از ويرايش كاغذي، مطلوب اين است كه روزنامه ها به سوي وي.دي.تي بروند. در وي. دي. تي انجام تغييرات و اصلاحات به طرزي مكرر در كوتاهترين زمان ممكن، شدني است. تغييرات حروفي (سياه و نازك و با فونتها يا پايه هاي مختلف) به راحتي صورت مي گيرد. با يك دستور مي توان كلمه ها، جمله ها، پاراگرافها و متون را از يك خبر به خبر ديگر و يا از يك گزارش به گزارشي ديگر انتقال داد، و يا کلمة خاصي را در كل متن به کلمة دلخواه جديد تبديل كرد، و از همه مهمتر اينکه ديگر لازم نيست كه صفحه بندها به حدس و گمان بپردازند تا دريابند كه مطالب دستنويس- كه پس از ويرايش بسيار هم شلوغ و درهم و برهم هستند- چقدر جا خواهند گرفت. در ويرايش الكترونيكي، ويراستار با زدن يك كليد ازحجم دقيق مطلب- طول و عرض ستونها- مطلع مي شود و آن را در اختيار صفحه آرا قرار مي دهد. بگذريم از اين كه تا تبديل شدن تحريريه هاي كنوني به تحريريه هاي الكترونيك، كار دشوار و توانفرساي ويراستاري، و به ديگر زبان، برّاق كردن متون كدر، كماكان بر گردن ويراستاران سنگيني خواهد كرد. اينان در پاره اي از مواقع، حتي بناچار به بازنويسي مطالب مي پردازند و به همين دليل هم هست كه ويراستاران روزنامه ها متمايز تر از همكاران خود در مجله ها و يا مراكز نشر كتاب هستند.
دكتر مارتين ال گيبسن (Martin L.Gibson ) نويسندة كتاب معروف اديت در عصر الكترونيك (Editing In Electronic Era ) براي ويراستار ويژگيهايي را برمي شمارد:

1. آشنايي ديرينه با نوشتار (تا نارسايي هاي نوشته را تشخيص دهد)؛
2. اعتماد به نفس سرشار (تا پركاه در درياي ترديد نباشد)؛
3. بلوغ فكري (تا در اصلاح و حك مطلب دچار هوس و غرور نشو د)؛
4. وسواس منطقي (تا از سر سهل انگاري تن به حرف نويسنده ندهد)؛
5. ذهن بدگمان (تا مطالب «بودار» را تأييد نكند)؛
6. وسعت دانش (تا در برابر هيچ مطلبي لنگ نزند)؛
7. عزم استوار (تا در برابر فشار كار پس نزند)؛
8. قناعت روحي (كمتر براي ويراستار هورا مي كشند كار خوب را به خود روزنامه نگار نسبت ميدهند).

در هر صورت، هنوز متأسفانه ويرايش و آداب آن در محافل حرفه اي ما همچنان سليقه اي است و از جايگاه و منزلت خاص فن برخوردار نشده است. ويراستاران بايد اين نقيصه را رفع كنند.